越州赵公救灾记

yuè zhōu zhào gōng jiù zāi jì
越州赵公救灾记

xī níng bā nián xià, wú yuè dà hàn.
熙宁八年夏，吴越大旱。
jiǔ yuè, zī zhèng diàn dà xué shì zhī yuè zhōu zhào gōng, qián mín zhī wèi jī, wèi shū wèn shǔ xiàn zāi suǒ bèi zhě jǐ xiāng, mín néng zì shí zhě yǒu jǐ, dāng lǐn yú guān zhě jǐ rén, gōu fáng gòu zhù kě jiù mín shǐ zhì zhī zhě jǐ suǒ, kù qián cāng sù kě fā zhě jǐ hé, fù rén kě mù chū sù zhě jǐ jiā, sēng dào shì shí zhī xiàn sù shū yú jí zhě qí jǐ jù cún, shǐ gè shū yǐ duì, ér jǐn qí bèi.
九月，资政殿大学士知越州赵公，前民之未饥，为书问属县灾所被者几乡，民能自食者有几，当廪于官者几人，沟防构筑可僦民使治之者几所，库钱仓粟可发者几何，富人可募出粟者几家，僧道士食之羡粟书于籍者其几具存，使各书以对，而谨其备。
zhōu xiàn shǐ lù mín zhī gū lǎo jí ruò bù néng zì shí zhě èr wàn yī qiān jiǔ bǎi yú rén yǐ gào.
州县史录民之孤老疾弱不能自食者二万一千九百余人以告。
gù shì, suì lǐn qióng rén, dāng gěi sù sān qiān dàn ér zhǐ.
故事，岁廪穷人，当给粟三千石而止。
gōng liǎn fù rén suǒ shū, jí sēng dào shì shí zhī xiàn zhě, dé sù sì wàn bā qiān yú shí, zuǒ qí fèi.
公敛富人所输，及僧道士食之羡者，得粟四万八千余石，佐其费。
shǐ zì shí yuè shuò, rén shòu sù rì yī shēng, yòu xiǎo bàn zhī.
使自十月朔，人受粟日一升，幼小半之。
yōu qí zhòng xiāng róu yě, shǐ shòu sù zhě nán nǚ yì rì, ér rén shòu èr rì zhī shí.
忧其众相蹂也，使受粟者男女异日，而人受二日之食。
yōu qí liú wáng yě, yú chéng shì jiāo yě wèi gěi sù zhī suǒ fán wǔ shí yǒu qī, shǐ gè yǐ biàn shòu zhī ér gào yǐ qù qí jiā zhě wù gěi.
忧其流亡也，于城市郊野为给粟之所凡五十有七，使各以便受之而告以去其家者勿给。
jì guān wèi bù zú yòng yě, qǔ lì zhī bù zài zhí ér yù yú jìng zhě, gěi qí shí ér rèn yǐ shì.
计官为不足用也，取吏之不在职而寓于境者，给其食而任以事。
bù néng zì shí zhě, yǒu shì jù yě.
不能自食者，有是具也。
néng zì shí zhě, wèi zhī gào fù rén wú de bì tiào.
能自食者，为之告富人无得闭粜。
yòu wèi zhī guān sù, dé wǔ wàn èr qiān yú shí, píng qí jià yǔ mín.
又为之官粟，得五万二千余石，平其价予民。
wèi tiào sù zhī suǒ fán shí yǒu bā, shǐ dí zhě zì biàn rú shòu sù.
为粜粟之所凡十有八，使籴者自便如受粟。
yòu jiù mín wán chéng sì qiān yī bǎi zhàng, wèi gōng sān wàn bā qiān, jì qí yōng yǔ qián, yòu yǔ sù zài bèi zhī.
又僦民完成四千一百丈，为工三万八千，计其佣与钱，又与粟再倍之。
mín qǔ xī qián zhě, gào fù rén zòng yǔ zhī ér dài shú, guān wèi zé qí cháng.
民取息钱者，告富人纵予之而待熟，官为责其偿。
qì nán nǚ zhě, shǐ rén dé shōu yǎng zhī.
弃男女者，使人得收养之。
míng nián chūn, dà yì.
明年春，大疫。
wèi bìng fāng, chù jí bìng zhī wú guī zhě.
为病坊，处疾病之无归者。
mù sēng èr rén, shǔ yǐ shì yī yào yǐn shí, lìng wú shī suǒ shì.
募僧二人，属以视医药饮食，令无失所恃。
fán sǐ zhě, shǐ zài chù suí shōu yì zhī.
凡死者，使在处随收瘗之。
fǎ, lǐn qióng rén jǐn sān yuè dāng zhǐ, shì suì jǐn wǔ yuè ér zhǐ.
法，廪穷人尽三月当止，是岁尽五月而止。
shì yǒu fēi biàn wén zhě, gōng yī yǐ zì rèn, bù yǐ lèi qí shǔ.
事有非便文者，公一以自任，不以累其属。
yǒu shàng qǐng zhě, huò pián yí duō zhé xíng.
有上请者，或便宜多辄行。
gōng yú cǐ shí, zǎo yè bèi xīn lì bù shǎo xiè, shì xì jù bì gōng qīn.
公于此时，蚤夜惫心力不少懈，事细巨必躬亲。
gěi bìng zhě yào shí duō chū sī qián.
给病者药食多出私钱。
mín bù xìng lí hàn yì, dé miǎn yú zhuǎn sǐ suī sǐ dé wú shī liǎn mái, jiē gōng lì yě.
民不幸罹旱疫，得免于转死；虽死得无失敛埋，皆公力也。
shì shí hàn yì bèi wú yuè, mín jī jǐn jí lì, sǐ zhě dài bàn, zāi wèi yǒu jù yú cǐ yě.
是时旱疫被吴越，民饥馑疾疠，死者殆半，灾未有巨于此也。
tiān zǐ dōng xiàng yōu láo, zhōu xiàn tuī bù shàng ēn, rén rén jǐn qí lì.
天子东向忧劳，州县推布上恩，人人尽其力。
gōng suǒ fǔ xún, mín yóu yǐ wéi dé qí yī guī.
公所拊循，民尤以为得其依归。
suǒ yǐ jīng yíng suí jí xiān hòu zhōng shǐ zhī jì, wěi qū xiān xī, wú bù bèi zhě.
所以经营绥辑先后终始之际，委曲纤悉，无不备者。
qí shī suī zài yuè, qí rén zú yǐ shì tiān xià qí shì suī xíng yú yī shí, qí fǎ zú yǐ chuán hòu.
其施虽在越，其仁足以示天下；其事虽行于一时，其法足以传后。
gài zāi lì zhī xíng, zhì shì bù néng shǐ zhī wú, ér néng wéi zhī bèi.
盖灾沴之行，治世不能使之无，而能为之备。
mín bìng ér hòu tú zhī, yǔ fū xiān shì ér wèi jì zhě, zé yǒu jiàn yǐ bù xí ér yǒu wéi, yǔ fū sù dé zhī zhě, zé yǒu jiàn yǐ.
民病而后图之，与夫先事而为计者，则有间矣；不习而有为，与夫素得之者，则有间矣。
yǔ gù cǎi yú yuè, dé gōng suǒ tuī xíng, lè wèi zhī shí qí xiáng, qǐ dú yǐ wèi yuè rén zhī sī, bàn shǐ lì zhī yǒu zhì yú mín zhě bù xìng ér yù suì zhī zāi, tuī gōng zhī suǒ yǐ shì, qí kē tiáo kě bù dài qǐng ér jù, zé gōng zhī zé qǐ xiǎo qiě jìn hū! gōng yuán fēng èr nián yǐ dà xué shì jiā tài zǐ bǎo zhì shì, jiā yú qú.
予故采于越，得公所推行，乐为之识其详，岂独以慰越人之思，半使吏之有志于民者不幸而遇岁之灾，推公之所已试，其科条可不待顷而具，则公之泽岂小且近乎！公元丰二年以大学士加太子保致仕，家于衢。
qí zhí dào zhèng xíng zài yú cháo tíng, qǐ dì zhī shí zài yú shēn zhě, cǐ bù zhe.
其直道正行在于朝廷，岂弟之实在于身者，此不著。
zhe qí huāng zhèng kě shī zhě, yǐ wéi yuè zhōu zhào gōng jiù zāi jì yún.
著其荒政可师者，以为《越州赵公救灾记》云。